1.TANIMLAR
Bilanço; İşletmenin finansal durumunu belirli bir tarih itibariyle açıklayan tablodur.
Özet Bilanço Örneği;
Dönen Varlıklar; Bir çalışma dönemi içerisinde (genellikle bir yıl) en az bir kere nakit haline dönüşen veya nakit olarak tutulan varlıklardır.
Duran Varlıklar; İşletmede bir yıldan uzun süre kullanılmak amacıyla, işletmeye kazandırılan varlıklardır.
Kısa vadeli yabancı kaynaklar KVYK; 1 yıl içerisinde ödenecek Kısa vadeli yabancı kaynaklardır.
Uzun vadeli yabancı kaynaklar UVYK; 1 yıldan uzun sürede ödenecek uzun vadeli kaynaklardır.
Çalışma sermayesi; Bir işletmenin faaliyetini sürdürebilmesi için sağlanan varlıklar ile bunların finansmanında kullanılan kısa vadeli kaynakları kapsar. Çalışma Sermayesine “işletme sermayesi” de denir. Dönen varlıklar, brüt çalışma sermayesidir.
Net çalışma sermayesi; Net çalışma sermayesi, dönen varlıklardan kısa vadeli yabancı kaynakların çıkarıldığında kalan farktır.
2.ÇALIŞMA SERMAYESİNİN ÖNEMİ
Çalışma sermayesi yönetimi firmanın tam kapasite ile çalışabilmesi, üretimin kesintisiz olarak devam edebilmesi, iş hacmini genişletebilmesi, yükümlülüklerini karşılayamama (likidite) riskini azaltması, kredi değerliliğini arttırması, olağanüstü durumlarda mali yönden zor durumlara düşmemesi, faaliyetlerini kârlı ve verimli bir şekilde yürütebilmesi için gerekli olan sermayedir.
Tesislerin hammadde, enerji, insan gücü vb. harcamalarla üretime geçmesi ve ürettiği mamulün satılarak tekrar işletme gücü olarak işletmeye dönüşüne kadar geçen süre içindeki harcamalar işletme sermayesini oluşturmaktadır.
İşletmelerde çalışma sermayesi ihtiyacının bağlı olduğu faktörler
• Kasada tutulacak asgari nakit düzeyi
• Alacak ve tahsilat politikası
• Stok politikası ve üretim süreci
• Kâr dağıtım politikası
• Amortisman politikası
• Yönetim ve denetim politikaları
• İşletme dışı faktörler
▪ Teknoloji değişme
▪ İthal ikamesi yatırımların yapılması
▪ Entegrasyon
▪ Ekonomik dalgalanmalar
▪ Sektörel gelişmeler ve rekabet
▪ Para değerinde değişme
▪ Vergi etkisi
Çalışma Sermayesi yeterli olmasının önemi
▪ İşletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilmesinde bir sorunla karşılaşmaması,
▪ İşletmenin kredi değerliliğinin artırılması,
▪ İşletmenin olağanüstü dönemlerde zor duruma düşmesinin önlenmesi,
▪ Faaliyetlerin kârlı ve verimli bir biçimde yürütülmesi,
▪ İşletmenin tam kapasite ile çalışabilmesine,
▪ İşletmenin yeteri kadar stok bulundurmasına,
▪ Müşterilerine(alıcılara) uygun vadenin tanınmasına olanak verir.
Çalışma Sermayesi Tutarının Gereğinden Fazla Olmasının Sakıncaları
• Fazla çalışma sermayesi, yabancı kaynaklarla finanse ediliyorsa finansman masrafı artması, öz kaynaklarla finanse ediliyorsa alternatif kullanım alanlarını kısıtlama (fırsat maliyeti, alternatif maliyet)
• Stokların fazla olması; modasının geçmesi, çürüme ve bozulma gibi risklerinin artması
• Alacak tutarının aşırı olması (müşterilerin aşırı ölçüde finanse edilmesi aşırı ölçüde vadeli satış), değersiz ve şüpheli alacakların çoğalmasına yol açar.
• Hazır değerlerde; menkul kıymetlerde artış, atıl fonlar ve aşırı nakit birikimi.
• Firma değerinde; cari oranın yükselmesi, kazanç oranının düşmesi, işletme sermayesi devir hızının düşmesi, kâr payı düşmesi ve yabancı kaynak kullanım oranının değişmesi
Çalışma Sermayesi Tutarının Gereğinden Az Olmasının Sakıncaları
• Yetersiz stokla üretim faaliyetinde aksamaların olması ve maliyetlerin yükselmesi
• Alınmış olan siparişlerin karşılanamaması ve müşteri kaybına sebep olması, satışların azalması
• Vadesi gelmiş olan yükümlülüklerin yerine getirilememesi tehlikesi
• İşletme ile ilgili çeşitli çevreler, (bankalar, satıcılar, işletmenin hisse senedi veya tahvilini alacak yatırımcılar) işletmenin durumunu değerlendirirken, çalışma sermayesinin yeterliliğini de dikkate alırlar.
Çalışma Sermayesi Yönetiminin İşletme Açısından Önemi
• Çalışma Sermayesi Yönetimine Ayrılan Süre; Araştırmalara göre finans yöneticisinin zamanının çok önemli bir bölümünü dönen varlıklar yönetimi ve kısa vadeli finansman problemleriyle uğraşmaya harcar.
• Dönen varlıklara Yapılan Yatırım Tutarı; Çeşitli endüstrilerde farklı oranlarda olmakla birlikte, döner varlıklar işletme varlıkları içinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle perakende ve toptan ticarette bu pay %70 ve daha yukarı oranlara çıkmaktadır.
• İş Hacminin Değişmesi İle Dönen Varlıklara Yapılan Yatırım Tutarının Değişmesi; İş hacminin artmasıyla dönen varlıkların artırılması da zorunlu hale gelir. Finans yönetimi etkin biçimde yürütülürse; dönen değer artış hızı, iş hacminin gelişme hızından daha düşük tutulabilir.
• Çalışma Sermayesi Tutarı İle İşletmenin kârlılığı ve Risk Arasındaki İlişki; İşletme, dönen varlıklara yapılacak yatırım tutarını tespit ederken kârlılık ve risk faktörlerini dikkate alarak, bu ikisi arasında uygun bir denge sağlamalıdır.
• Çalışma Sermayesi Yönetiminin Küçük İşletmeler Açısından Önemi; Çalışma sermayesi yönetimi özellikle küçük işletmelerin (özellikle ticari işletmeler) uzun vadeli fon sağlamaları güç olduğundan, finansmanda daha çok kısa vadeli yabancı kaynaklara dayanmak durumundadırlar.
3.ÇALIŞMA SERMAYESİNİN TAHMİNİ
Çalışma sermayesi yönetiminde işletmenin gelecek dönem faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan fonlar tahmin edilir. Bu amaçla geliştirilen yöntemler arasında en çok kullanılan ve en basit olan çalışma sermayesi devir hızı yöntemi olmakla birlikte günlük masraf yöntemi (Schmallenbach) gibi yöntemlerde vardır.
Çalışma sermayesi devir hızı yöntemi ile sermaye tahmini
Bu yöntemde, gelecek dönem için tahmin edilen, satılan malın maliyeti çalışma sermayesi devir hızına bölünerek çalışma sermayesi ihtiyacı hesaplanır. Çalışma sermayesi devir hızı tahmini olarak işletmenin geçen yıla ait devir hızı veya bunun endüstri ortalaması alınabilir.
Örnek; A işletmesinin gelecek yıl satış tahminleri 10.000 TL, kâr oranı %25 olacaktır. Dönen varlık kalemlerinin devir süreleri, stoklar 35 gün, alacaklar 45 gündür. Kasada 10 günlük ödemeleri karşılayacak nakit tutulacaktır. İstenilen;
1-İşletmenin çalışma sermayesi ihtiyacını hesaplayınız.
Satılan malın maliyeti : 10.000(1-0,25)=7.500 TL
Çalışma sermayesi devir hızı : 360/(35+45+10)=4
Çalışma sermayesi ihtiyacı : 7.500/4=1.875 TL
2-Ek olarak satıcıların (satınalma) 15 gün vade yapmaları durumunda çalışma sermayesini hesaplayınız.
Satılan malın maliyeti : 10.000(1-0,25)=7.500 TL
Çalışma sermayesi devir hızı : 360/(35+45+10-15)=4,80
Çalışma sermayesi ihtiyacı : 7.500/4=1.562,5 TL
4.ÇALIŞMA SERMAYESİ TÜRLERİ
1-Sürekli Çalışma Sermayesi: İşletme faaliyetlerinin en üst düzeyde bulunması halinde faaliyetlerin aksamadan yürütülmesine olanak sağlayan minimum dönen varlık toplamıdır. Sabit çalışma sermayesi olarak da nitelendirilir. Uzun vadeli kaynaklar ile finanse edilmesi tercih edilir.
2-Değişken Çalışma Sermayesi: Mevsimlik dalgalanmalar sonucu çalışma sermayesinden ayrıca ihtiyaç duyulan sermayedir. Kısa vadeli kaynaklar ile finanse edilir.
3-Olağanüstü Çalışma Sermayesi: Yangın, savaş, grev gibi durumlarda ihtiyaç duyulan sermayedir. Kısa vadeli borçlanma ile karşılanmalıdır.
5.ÇALIŞMA SERMAYESİ STRATEJİLERİ
Çalışma sermayesi yönetiminde izlenecek stratejinin seçimi, risk ve kârlılık arasındaki ilişki alınarak yapılır. Net çalışma sermayesinin düşük olmasını öngören bir politika yüksek kârlılık sağlamasına karşın işletmenin risk derecesini de yükseltir. Risk ve kârlılık ilişkili iki önemli strateji vardır. 1.Dönen Varlıklara Yatırım Stratejisi, 2.Finans Kaynaklarının Seçimi Stratejisi
5.1. Dönen Varlıklara Yatırım Stratejisi
a) İhtiyatlı çalışma sermayesi politikası
b) Dengeli çalışma sermayesi politikası
c) Atılgan çalışma sermayesi politikası
a) İhtiyatlı Çalışma Sermayesi Politikası: Dönen varlıklara daha fazla yatırım yaparak likiditenin yüksek tutularak riskin düzeyinin düşük tutulması. İşletmenin sahip olduğu tüm varlıkların uzun vadeli kaynaklar ile finanse edilmesidir.
b) Dengeli çalışma sermayesi politikası: Duran varlıklar ile çalışma sermayesinin süreklilik gösteren kısmı uzun vadeli kaynaklar ile dalgalanma gösteren kısmı kısa vadeli kaynaklar ile finanse edilmelidir. Bu sistemde kaynak maliyeti yüksektir.
c) Atılgan Çalışma Sermayesi Politikası: Dönen varlıklara daha az yatırım yaparak likitenin düşük tutulması, riskin düzeyinin arttırılarak varlıkların oluşturulmasıdır. Dönen varlıklar kısa vadeli yabancı kaynaklarla, duran varlıklar uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilir. Kârlılık diğerlerine göre daha yüksektir.
İhtiyatlı, Dengeli ve Atılgan sermaye politikalarının karşılaştırılması
5.2.Finans Kaynaklarının Seçimi Stratejisi
Finansal yönetimde; Finansal kaynakların vadesi ile, bu kaynakların yatırıldığı varlığın niteliği (dönen varlık, duran varlık) arasında uyum olması bir kural olarak kabul edilmektedir.
Kısa vadeli kaynaklar ------ Kısa vadeli yatırımlara
Uzun vadeli kaynaklar ----- Uzun vadeli yatırımlara
Çalışma sermayesi tutarının dalgalı ve sürekli olarak ayrılışı ve yukarıda belirttiğimiz kural dolayısıyla çalışma sermayesi finansmanında finansal kaynaklarının bileşiminde izlenen strateji üç ana grupta toplanır. Bu politikaların ayırıcı özelliği risk dereceleridir. a)Tutucu finansman yaklaşımı, b) Ilımlı finansman yaklaşımı, c) atak finansman yaklaşımı
a) Tutucu Finansman Yaklaşımı
Bu yaklaşımda çalışma sermayesinin dalgalanan kısmı kısa vadeli, çalışma sermayesinin sürekli kısmı ve duran varlıklar uzun vadeli kaynaklarla finanse edilmektedir. Geleneksel finansman kuralına en uygun yaklaşım budur. Bu yaklaşımda risk ve kârlılık en aza inmektedir. Maliyetler ise en yüksektir.
b) Ilımlı Finansman Yaklaşımı
Bu yaklaşımda çalışma sermayesinin sürekli kısmının bir bölümü de kısa vadeli kaynaklarla finanse edilmektedir. Risk alma bakımından orta yol olarak ifade edilebilir.
c) Atak Finansman Yaklaşımı
Bu yaklaşımda ise çalışma sermayesinin tümü kısa vadeli kaynaklarla finanse edilmektedir. Riskin ve kârın en fazla olduğu finansman seçeneği budur. Bu seçenekte kısa vadeli kredilerin yenilenme sorunu ortaya çıkabilir.
6.OPTİMAL ÇALIŞMA SERMAYESİNİN BULUNMASI
Optimal çalışma sermayesi politikası, işletme hisse senetlerinin piyasa değerini maksimum yapan politikadır. Hisse senetlerinin sahiplerinin risk- kârlılık ilişkisine bağlı tercihleri yönünde belirlenir. Risk- kârlılık ilişkisinin optimal seviyesi için simülasyon modeli kurularak karar verilir.
Bu model, yöntem ve araçlardan yararlanan Finans Yöneticisinin tecrübe, bilgi ve yeteneklerini de kullanarak psikolojik unsurları da kapsayan optimum çözüm bulma yoludur.
Çalışma sermayesi politikası için her simülasyonun cari oran(risk) ve kârlılık oranları da dikkate alınarak matristeki en uygun şık seçilir.
7.KONU ANLAMA VE ÇALIŞMA SORULARI
Konunun daha iyi anlaşılması için aşağıda 10 soru hazırlanmıştır. Cevaplar en sondadır.
1.ve 2. Sorular aşağıdaki dönem sonu bilanço verilerine göre sorulmuştur.
Dönen Varlıklar :150.000,00
Duran Varlıklar :250.000,00
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar :50.000,00
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar :70.000,00
Özkaynaklar :280.000,00
1.SORU- Yukarıdaki verilere göre net çalışma sermayesi ne kadardır?
A)150.000,00 B)100.000,00 C)50.000,00 D)280.000,00
2. SORU- Yukarıdaki verilere göre çalışma sermayesi ne kadardır?
A)150.000,00 B)100.000,00 C)250.000,00 D)400.000,00
3. SORU- Aşağıdaki maddelerden hangisi çalışma sermayesi yönetiminin öneminden bahsetmez?
A) Çalışma sermayesinin iyi yönetimi ile firma tam kapasite çalışabilir.
B) Çalışma sermayesinin iyi yönetimi ile firma faaliyetlerini daha kârlı yürütür.
C) Çalışma sermayesinin iyi yönetimi ile firma doğru demirbaşı seçebilir.
D) Çalışma sermayesinin iyi yönetimi ile firmanın kredi değerliliği artar.
4. SORU-Aşağıdakilerden hangisi işletmelerde çalışma sermayesi ihtiyacının bağlı olduğu faktörlerden değildir.
A) Kasada tutulacak asgari nakit düzeyi
B) Duran varlıkların amortisman payları
C) Stok politikası
D) Amortisman politikası
5. SORU- Aşağıdakilerden hangisi çalışma Sermayesi Tutarının Gereğinden Az Olmasının Sakıncalarındandır.
A) Stokların fazlalaşması
B) Satışların azalması
C)Maliyetlerin yükselmesi
D)Üretim faaliyetlerinin aksaması
6. SORU- A işletmesinin gelecek yıl satış tahminleri 20.000 TL, kâr oranı %25 olacaktır. Dönen varlık kalemlerinin devir süreleri, stoklar 35 gün, alacaklar 45 gündür. Kasada 10 günlük ödemeleri karşılayacak nakit tutulacaktır.
Satıcılardan 15 gün vade yapmaktadırlar. İşletmenin çalışma sermayesi ihtiyacı kaç ₺ dir?
A) 3.525 ₺
B) 3.375 ₺
C) 3.250 ₺
D) 3.125 ₺
7. SORU- Aşağıdakilerden hangisi çalışma sermayelerinden dönen varlıklara yatırım stratejilerinden değildir?
A) İhtiyatlı çalışma sermayesi stratejisi
B) Dengeli çalışma sermayesi stratejisi
C) Atılgan çalışma sermayesi stratejisi
D) Tutucu Finansman yaklaşımı
8. SORU- Aşağıdakilerden hangisi Çalışma sermayesinde finans kaynaklarının seçimi stratejilerinden değildir?
A) Tutucu Finansman yaklaşımı
B) Ilımlı Finansman yaklaşımı
C) Atak Finansman yaklaşımı
D) İhtiyatlı çalışma sermayesi stratejisi
9. SORU- Aşağıdakilerden hangisi Optimal Çalışma sermayesinin bulunmasında yapılan faaliyetlerden değildir?
A) Finans Yöneticisinin tecrübe, bilgi ve yeteneklerini de kullanır.
B) Risk- kârlılık ilişkisinin optimal seviyesi için simülasyon modeli kurularak karar verilir.
C) Maliyeti etkileyen faktörler dikkate alınır.
D) Hisse senetlerinin sahiplerinin risk- kârlılık ilişkisine bağlı tercihleri de dikkate alınır.
10. SORU- Aşağıdakilerden hangisi Çalışma sermayesi türlerinden değildir?
A) Sürekli çalışma sermayesi
B) Değişken çalışma sermayesi
C) Net işletme sermayesi
D) Olağanüstü çalışma sermayesi
CEVAPLAR
1.Soru cevabı: B)100.000,00
2.Soru cevabı: A)150.000,00
3.Soru cevabı: C)
4.Soru cevabı: B) Duran varlıkların amortisman payları
5.Soru cevabı: A) Stokların fazlalaşması
6.Soru cevabı: D) 3.125 TL
Satılan malın maliyeti :20.000(1-0,25)=15.000 TL
Çalışma sermayesi devir hızı :360/(35+45+10-15)=4,8
Çalışma sermayesi ihtiyacı :15.000/4,8=3.125 TL
7.Soru cevabı: D) Tutucu Finansman yaklaşımı
8.Soru cevabı: D) İhtiyatlı çalışma sermayesi stratejisi
9.Soru cevabı: C) Maliyeti etkileyen faktörler dikkate alınır.
10.Soru cevabı: C) Net çalışma sermayesi
Abdullah ÖNGÜN / Yönetim Danışmanı
Kaynakça
Prof. Dr. Ali Bülent pamukçu, Finans Yönetimi 1999, İstanbul